Umów wizytę

Główne objawy nadaktywności, impulsywności i deficytu uwagi u dorosłych mogą się ujawniać nieco inaczej niż u dzieci. Te ostatnie dużo biegają, wspinają się lub trudno im się spokojnie bawić, a dorośli cierpiący na ADHD odczuwają raczej wewnętrzny niepokój, niezdolność do odprężenia się lub są nadmiernie rozmowni.

Nadmierna aktywność w tej drugiej grupie wiekowej może przejawiać się stanem ciągłej i wzmożonej aktywności i/lub pod postacią niepokoju ruchowego, niezdolności do spokojnego siedzenia przez dłuższy czas w odpowiednich do tego sytuacjach (np. na spotkaniu, w kinie, przy stole).

Z kolei impulsywność u dorosłych może się ujawniać pod postacią niecierpliwości, pochopnego działania, impulsywnego wydawania pieniędzy i rozpoczynania nowych aktywności oraz prowokowania sytuacji zapewniających intensywne doznania.

Deficyt uwagi w omawianej grupie wiekowej zwykle przejawia się jako nadmierna jej rozpraszalność, trudności z właściwą organizacją aktywności, tendencja do spóźniania się. Inne cechy, to skłonność do nudzenia się, potrzeba ciągłych zmian oraz trudności w podejmowaniu decyzji.

Dorosłych z ADHD cechuje też chwiejność nastroju i nagłe wybuchy złości. Objawy te skutkują częstymi zmianami pracy (z dużym ryzykiem jej utraty) i niestabilnością związków międzyludzkich. Osoby cierpiące na to zaburzenie zwykle nie wykorzystują w pełni swoich możliwości, a ich relacje z bliskimi są utrudnione – na przykład z powodu niezdolności do słuchania partnera z uwagą, szybkiego i częstego denerwowania się oraz przerywania rozmów. Osoby z wysokim ilorazem inteligencji i wysokim statusem socjoekonomicznym mogą sobie radzić lepiej, a to z powodu dysponowania lepszymi strategiami kompensującymi.

Inne skutki występowania ADHD to zwiększona częstość wypadków komunikacyjnych i innych (będąca rezultatem rozproszenia uwagi, impulsywności i silniejszej potrzeby stymulacji), niezdrowy tryb życia (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu i narkotyków), bardziej ryzykowne życie seksualne, zaburzenia rytmów dobowych (z bezsennością prowadzącą do opóźnienia fazy snu). Wśród dorosłych z ADHD odnotowuje się również większe ryzyko konfliktów z prawem, bycia aresztowanym i skazanym.

Problemy związane z objawami ADHD prowadzą do zaniżenia wyników w zakresie edukacji i w miejscu pracy, co często wiąże się z niższym statusem finansowym tych osób (nawet mimo wysokiego ilorazu inteligencji). Inne niekorzystne zjawiska to poczucie izolacji i samotności oraz wstydu związanego z niepowodzeniami.

Ważnym problemem u dorosłych z ADHD jest częste współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych (dotyczy to około 75% osób), takich jak zaburzenia afektywne, lękowe, snu, osobowości i związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych oraz patologiczny hazard (zob. Choroba afektywna dwubiegunowa, Hazard patologiczny).

Szczególnie istotny jest problem nadużywania substancji psychoaktywnych. Przyczyny występowania tych zaburzeń to między innymi: zwiększona ekspozycja na psychospołeczne czynniki ryzyka oraz próby samoleczenia. Autorzy badań obejmujących pacjentów z ADHD sugerują, że jedynie nieznaczny odsetek osób nadużywa przepisanych im leków.

Jaka jest specyfika obrazu klinicznego ADHD u dorosłych?

Jakie są objawy ADHD?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (attention deficit hyperactivity disorder – ADHD) jest stanem klinicznym, któremu towarzyszy upośledzenie funkcjonowania w wielu dziedzinach, powodując problemy w nauce, zaburzone relacje z bliskimi, trudności społeczne i występowanie różnych problematycznych zachowań. Jest to jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych u dzieci, a w świadomości społecznej niesłusznie jest kojarzone jako stan dotyczący tylko właśnie tej grupy wiekowej. Do niedawna również wielu ekspertów podzielało ten pogląd – uważano, że objawy zespołu ustępują w okresie dojrzewania lub tuż po nim, a jego wpływ na funkcjonowanie osób dorosłych jest niewielki lub wręcz nie istnieje. Tak jakby po przekroczeniu pewnego wieku ustępowały objawy nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń uwagi.

Jednak wyniki wiarygodnych badań z ostatnich lat wskazują, że w większości przypadków ADHD utrzymuje się również u dorosłych, wraz z towarzyszącymi mu problemami psychospołecznymi. Zespół ten rozpoczyna się w dzieciństwie i jest stanem trwającym przez całe życie. Zwykle wraz z wiekiem pacjenta obraz kliniczny zaburzeń ulega zmianie, ale w dużym stopniu jest podobny do obserwowanego u dzieci. Mimo tych danych, w wielu krajach Europy ADHD u dorosłych jest zbyt rzadko rozpoznawane i leczone. Może to prowadzić do niepotrzebnego cierpienia tych osób, ich bliskich oraz otoczenia. Należy podkreślić, iż dostępne są odpowiednie i efektywne metody diagnozowania i leczenia ADHD u dorosłych!

Obecnie w wielu krajach Europy zaleca się, by rozpoznawać ADHD i właściwie je leczyć przez całe życie pacjentów.

Poszczególne źródła podają bardzo zróżnicowaną częstość występowania ADHD. W zależności od przyjętych kryteriów rozpoznania wynosi ona 3–8%.

Objawy ADHD są najbardziej nasilone między 6 a 9 rokiem życia dziecka. W tym okresie rozpoczyna ono swoje „życie szkolne“ – musi przystosować się do jego rygorów i zasad, co w przypadku dzieci nadpobudliwych okazuje się trudnym zadaniem.

Do niedawna uważano, że ADHD częściej występuje u chłopców, jednak w chwili obecnej coraz więcej danych wskazuje, że dziewczęta równie często cierpią na to zaburzenie. W przeciwieństwie do chłopców, u których zwykle na pierwszy plan wysuwają się objawy nadpobudliwości, u dziewcząt częściej dominują zaburzenia koncentracji i mogą przez to zostać nieprawidłowo zdiagnozowane. Przy braku problematycznych, impulsywnych zachowań, ich kłopoty z nauką, wynikające z zaburzeń uwagi, łatwo jest błędnie przypisać słabszym możliwościom intelektualnym.

Jak często występuje ADHD u dzieci ?

ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, co oznacza, że u jego podłoża leżą nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.

Ryzyko wystąpienia ADHD u krewnych pierwszego stopnia pacjenta z rozpoznanym zaburzeniem jest około 4–10 razy większe niż w populacji ogólnej i wynosi 20–50%. Wyniki badań genetycznych obejmujących dzieci cierpiące na ADHD wskazują na wiele genów, które najprawdopodobniej mają znaczenie w etiologii tego zaburzenia; dotyczy to między innymi zmienności w obrębie genów receptorów dla dopaminy(DRD4 i DRD5), genu transportera dopaminy (DAT1), genu β-hydroksylazy dopaminy (DBH), transportera serotoniny (5-HTT), receptora serotoninergicznego (HTR1B) i białka SNAP 25. Rezultaty najnowszych badań dotyczących dorosłych z ADHD są podobne.

Wśród czynników środowiskowych związanych z rozwojem ADHD wymienia się czynniki prenatalne, na przykład ekspozycja w czasie ciąży na alkohol, nikotynę, substancje psychoaktywne, wysokie ciśnienie krwi i stres matki oraz poród przedwczesny i mała urodzeniowa masa ciała.

Wyniki licznych badań z zakresu neurofizjologii oraz neuroobrazowania sugerują, że zarówno u dzieci, jak i u dorosłych jednym z głównych elementów etiologicznych są zaburzenia czynności mózgu (na przykład w obszarze czołowo-prążkowiowym). Ponadto liczne rezultaty badań przeprowadzonych z użyciem obrazowania metodą rezonansu magnetycznego wskazują na powtarzalne zmiany w różnych strukturach mózgu u osób z ADHD w porównaniu z osobami ze zdrowej populacji. Nieprawidłowości u tych pierwszych wykazano również w badaniach z zastosowaniem pozytonowej tomografii emisyjnej.

Jakie są przyczyny ADHD?

Ocenia się, że u blisko 70% dzieci cierpiących na ADHD można postawić przynajmniej jedno dodatkowe rozpoznanie zaburzenia psychicznego. Najczęściej są to: zaburzenia opozycyjno-buntownicze, zaburzenia zachowania, dysleksja i dysgrafia, zaburzenia lękowe, zaburzenia depresyjne, stosowanie substancji psychoaktywnych, tiki.

Jakie inne zaburzenia mogą towarzyszyć ADHD?

Autorzy badań obejmujących dzieci, u których rozpoznano omawiany zespół, odnotowali, że zaburzenie to utrzymuje się w okresie dojrzewania i dorosłości u około 2/3 osób. Może mieć ono wówczas pełnoobjawowy charakter (obecne są wszystkie podstawowe objawy ADHD) albo obserwuje się tak zwany stan „częściowej remisji” (występują tylko niektóre objawy, ale prowadzą do pogorszenia funkcjonowania). Czasami stwierdza się pozorne zmniejszenie nasilenia objawów tego zespołu w okresie dojrzewania, jednak w takich przypadkach osoby te radzą sobie w codziennym życiu gorzej niż ich zdrowi rówieśnicy z prawidłowo dobranej populacji kontrolnej. Wynika to z tego, że obok zmian dokonujących się u dojrzewających pacjentów z ADHD, równolegle zmiany zachodzą wśród zdrowych osób w ich wieku. To powoduje, że między tymi grupami utrzymują się faktyczne i istotne statystycznie różnice.

Wyniki badań wskazują, że częstość występowania ADHD u dorosłych wynosi 2–5%. Rodzinne występowanie objawów ADHD wynika raczej z czynników genetycznych niż z obecności środowiskowych czynników ryzyka, co wskazuje, że zespół ten jest stanem utrzymującym się przez całe życie. Prawdopodobnie odsetek ten może być większy w pewnych populacjach, w przypadku osób objętych opieką ośrodków sądowo-psychiatrycznych oraz zajmujących się uzależnieniami i zaburzeniami osobowości.

Kolejny istotny problem to rozpoznawanie omawianego zespołu u rodziców dzieci z ADHD; okazuje się że około 20% tych osób również cierpi na to zaburzenie. Jest to o tyle ważne, że rodzice ci mogą mieć trudności z wdrożeniem strategii wychowawczych stosowanych w terapii behawioralnej ich dzieci.

Ponadto, w większości krajów Europy ADHD rozpoznaje się względnie od niedawna, co pozwala sądzić, że istnieje wiele dorosłych osób cierpiących na to zaburzenie, które wcześniej nie miały szans na odpowiednią diagnozę, a tym samym w ich przypadku nie było możliwości wdrożenia adekwatnej terapii.

Jak często ADHD występuje u dorosłych?

Co to jest ADHD? Czy spotykamy to tylko u dzieci ?

Wyniki wielu badań pozwoliły określić czynniki występujące w dzieciństwie, które wskazują na ryzyko utrzymywania się ADHD w wieku dorosłym. Są nimi:

podtyp mieszany ADHD w dzieciństwie,
rodzinne występowanie tego zaburzenia,
duże nasilenie objawów,
współwystępująca depresja i inne zaburzenia psychiczne,
niekorzystna sytuacja społeczna,
objawy psychopatologiczne występujące u rodziców.

Jakie są czynniki ryzyka utrzymywania się ADHD w wieku dorosłym?

Jak ustala się rozpoznanie ADHD?

Rozpoznanie ADHD stawia się najczęściej na podstawie kryteriów diagnostycznych klasyfikacji ICD-10. Aby spełnić kryteria rozpoznania objawy muszą wystąpić przed 7 rokiem życia dziecka, trwać przez co najmniej 6 miesięcy, utrudniać codzienne funkcjonowanie i pojawiać się przynajmniej w dwóch różnych środowiskach, w których dziecko funkcjonuje (np. w domu i w szkole).

Objawy ADHD dzieli się na trzy główne grupy:

1. objawy nadruchliwości:

nadmierną ruchliwość obserwuje się w różnych sytuacjach i miejscach, dziecko nie umie dostosować swojego zachowania do okoliczności,
nie potrafi „wysiedzieć w jednym miejscu“, gdy się tego od niego oczekuje,
jest nadmiernie ruchliwe lub gadatliwe nawet w sytuacjach, gdy takie zachowanie jest niewłaściwe,
podczas zabawy często zachowuje się nieadekwatnie głośno, nie umie odpoczywać w ciszy i spokoju.
U nastolatków objawy nadmiernej aktywności ruchowej często są mniej widoczne niż u dzieci, ponieważ w miarę dorastania łatwiej jest im opanować potrzebę bycia w ruchu. Zamiast tego przeżywają uczucie wewnętrznego niepokoju.

2. objawy zaburzeń koncentracji uwagi:

podczas nauki, odrabiania zadań, wykonywania obowiązków dziecko nie zwraca uwagi na szczegóły, popełnia błędy wynikające „z niedopatrzenia“,
nie potrafi skoncentrować się nieciekawym dla niego zadaniu, choć zwykle bez problemu skupia się na czynności, która go interesuje (np. zabawa, oglądanie telewizji, gra na komputerze lub nauka przedmiotu, który je ciekawi),
wygląda, jakby nie słuchało, co się do niego mówi; często trzeba kilkakrotnie powtórzyć komunikat lub polecenie, żeby dziecko zareagowało,
ma trudności w postępowaniu według instrukcji, przerywa wykonywanie zadań lub obowiązków i nie kończy ich,
ma problemy z zaplanowaniem aktywności i zadań, zwleka z ich rozpoczęciem lub odkłada ich wykonanie na ostatnią chwilę,
unika lub z dużą niechęcią podejmuje zadania wymagające długotrwałego wysiłku umysłowego,
gubi rzeczy – zabawki, przybory szkolne, narzędzia; często nie pamięta, gdzie zostawiło dany przedmiot,

3. objawy nadmiernej impulsywności:

dziecko często odpowiada na pytanie, zanim pytająca osoba skończy je zadawać,
w sytuacjach grupowych (np. w grach i zabawach) nie umie spokojnie czekać na swoją kolej,
przerywa innym rozmowę lub czynność, „wtrąca się“ w wypowiedzi i aktywności innych,
jest gadatliwe, mówi to co myśli bez zastanowienia i nie zważając, czy w danej sytuacji tak „wypada“.

Rozpoznanie ADHD wymaga współpracy psychologa i lekarza psychiatry

Przeprowadzany jest dokładny wywiad z pacjentem lub w przypadku dzieci z opiekunami oraz z dzieckiem i obserwuje zachowanie pacjenta. Należy zaznaczyć, że dziecko zaciekawione nową dla niego sytuacją – wizytą u specjalisty – może nie prezentować swoich objawów w pełnym zakresie. Dlatego ważne jest uzyskanie szczegółowych informacji na temat funkcjonowania dziecka w domu i w szkole, a także w grupie rówieśniczej, na zajęciach dodatkowych itp. W tym celu psycholog lub psychiatra może poprosić o dostarczenie pisemnej opinii od nauczyciela, pedagoga szkolnego, wychowawcy na świetlicy lub innych osób, pod których opieką dziecko przebywa albo też (za zgodą rodziców lub opiekunów dziecka) skontaktować się z tymi osobami osobiście. Aby uzupełnić informacje potrzebne do rozpoznania lekarz lub psycholog może również poprosić rodziców i nauczycieli o wypełnienie odpowiednich kwestinariuszy na temat dziecka oraz zastosować skale oceny nasilenia objawów ADHD.

Dorosły pacjent także wypełnia kwestionariusze

Psycholog wykonuje testy oceniające m.in.: możliwości intelektualne dziecka, jego zdolność do koncentracji,

Zadaniem psychologa i lekarza psychiatry jest również wykluczenie innych problemów natury psychologicznej oraz zaburzeń psychicznych, które mogą przypominać ADHD, m.in.: upośledzenia umysłowego i trudności w opanowywaniu umiejętności szkolnych, problemów adaptacyjnych wywołanych stresującymi wydarzeniami lub nowymi sytuacjami w życiu dziecka, zaburzeń zachowania, zaburzeń lękowych, choroby afektywnej dwubiegunowej czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (tzw. nerwicy natręctw).

Należy również wykluczyć zaburzenia somatyczne i neurologiczne, których objawy przypominają ADHD lub powodują podobne trudności w funkcjonowaniu. Należą do nich: zaburzenia wzroku i słuchu, choroby tarczycy, alergie, zatrucie ołowiem, padaczka (napady typu nieświadomości), tiki, a także działania niepożądane niektórych leków i stosowanie substancji psychoaktywnych (narkotyków, „dopalaczy”).

zapamiętywania, kojarzenia, sprawność i koordynację ruchową i inne funkcje.

Na podstawie zebranego materiału psycholog wystawia opinię

Diagnoza ADHD - dzieci i dorośli

Badanie intelektu - WAIS-R (Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych):

Badanie funkcji poznawczych (m.in. AVLT, BVRT, CTT, ACE-III):

Badanie osobowości - MMPI

(Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości):

Diagnoza Autyzmu

Badanie służące do pomiaru inteligencji ogólnej. Przeznaczone jest do badania osób dorosłych i starszych nastolatków (normy umożliwiające badanie osób między 16 a 79 rokiem życia). Składa się z 11 testów, które badają poziom rozwoju różnych zdolności poznawczych.

Czas trwania badania wynosi ok. 1,5 godziny.

Do pomiaru funkcji poznawczych wykorzystywane są różne narzędzia badawcze (pozwalające na ilościowy i jakościowy opis wyników) oraz próby kliniczne (umożliwiające jakościowy opis wyników). W trakcie badania oceniane są takie funkcje poznawcze jak: pamięć, myślenie, uwaga, spostrzeganie, zdolności wzrokowo-przestrzenne, planowanie. Badanie pozwala wnioskować o nieprawidłowościach w obszarze funkcjonowania poznawczego, w tym o zmianach o charakterze otępiennym. Badanie trwa ok. godziny. Poprzedzone jest wywiadem, dzięki któremu diagnosta zyskuje pełny obraz czynników mogących mieć wpływ na aktualne funkcjonowanie poznawcze osoby badanej.

Jest to narzędzie testowe umożliwiające dokonanie oceny stanu psychicznego osoby badanej. Jest przeznaczone do badania osób między 18 a 69 rokiem życia. Składa się z 567 stwierdzeń dotyczących różnych zachowań i przekonań, do których badany jest zobowiązany się ustosunkować odpowiadając "prawda", "fałsz" bądź "nie wiem". Ze względu na dużą ilość pytań badanie wymaga odpowiedniego zaangażowania i współpracy ze strony osoby badanej. Badanie poprzedzone jest rozmową (wywiadem), która stanowi dodatkowe źródło wiedzy o osobie badanej dla diagnosty. Na podstawie uzyskanych wyników można wnioskować o wzorcach osobowościowych i zaburzeniach psychicznych u osoby poddającej się badaniu.