"Wpływ treningu EEG-Biofeedback na wybrane funkcje poznawcze u dzieci z ADHD" (viamedica)

Magdalena Pinkowicka Gdański Uniwersytet Medyczny

Wnioski płynące z dyskusji wyników badań są następujące:

• 1. W wyniku treningu EEG-Biofeedback poprawie uległy wybrane wskaźniki uwagi, w tym zdolność koncentracji uwagi oraz pamięć krótkotrwała.

• 2. Niewielka liczba treningów EEG-Biofeedback (15 spotkań) jest w stanie poprawić wybrane funkcje poznawcze u dzieci z ADHD.

• 3. Wielkość początkowego zaburzenia koncentracji uwagi u dzieci z ADHD nie determinowała wielkości zmiany (efektu) terapii EEG-Biofeedback. Informacja ta świadczy o tym, że jest to metoda uniwersalna, skierowana do dzieci, które przejawiają poważne zaburzenia mechanizmów uwagi oraz tych z mniejszymi zaburzeniami.

• 4. Terapia EEG-Biofeedback jest tak samo skuteczna w stosunku do dzieci, przejawiających ADHD typu mieszanego, jak i ADHD z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi.

• 5. Trening EEG-Biofeedback jest równie skuteczny zarówno dla osób praworęcznych, jak i leworęcznych.

• 6. W przyszłych badaniach nad skutecznością treningu neurofeedback zasadne byłoby zastosowanie większej ilości narzędzi badawczych.

Terapię eeg-biofeedback prowadzą wykwalifikowani neuroterapeuci. Odbyliśmy szkolenia prowadzone przez L.M. Thompson z ADD Centre & The Biofeedback Institute of Toronto, oraz organizowane przez Biofeedback-Polska, ELMIKO, BIOMED, EEG-Instytut, Fundację Promyk Słońca. Pracujemy na profesjonalnym i jednocześnie najnowocześniejszym sprzęcie BioGraph Infiniti firmy Thought Thechnology Ltd. oraz firmy  Elmiko. Uczestniczymy w konferencjach krajowych i międzynarodowych organizowanych przez Biofeedback Federation of Europe,  Eastern European Center of Biofeedback and Noo-Psychosomatics, Biomed - Neuroskop.

Wywiad z dr Michaelą Pakszys o wykorzystaniu terapii eeg-biofeedback w ADHD 

W jakich problemach eegbiofeedback jest skuteczny ?

Osoby leczone farmakologicznie lub psychoterapeutycznie, które chcą przyspieszyć proces terapii oraz uzyskać trwalszą remisję, z takimi rozpoznaniami jak:

▪ zaburzenia lękowe (napadowe i uogólnione)

▪ zespół natręctw (OCD) 

▪ depresje 

▪ bezsenność 

▪ ADHD, ADD 

▪ zespół Aspergera 

▪ tiki  

▪ stany po udarach, urazach mózgu 

▪ SM stwardnienie rozsiane 

▪ i inne (istnieje lista 130 schorzeń poddających się terapii eeg-biofeedback)

Jak długo trwa terapia EEG-Biofeedback ?

Długość terapii (liczba treningów) - uzależniona jest od rodzaju schorzenia oraz indywidualnych możliwości pacjenta i obejmuje mniej więcej od 15-20 sesji u osób zdrowych, poprzez 30-40 w zaburzeniach snu i lękowych, do 60 lub więcej sesji w ADHD, ADD i zaburzeniach neurologicznych. Ważna jest systematyczność, treningi powinny odbywać się 1-2 razy w tygodniu. 

Minimalna częstotliwość sesji – jedna tygodniowo, przerwa nie powinna przekraczać dwóch tygodni.

Co możemy uzyskać stosując treningi Eegbiofeedback?

Osoby zdrowe mogą znacznie poprawić koncentrację uwagi, wspomóc procesy zapamiętywania,zwiększyć kreatywność, motywację do pracy, koordynację ruchową oraz zmniejszyć poczucie napięcia i niepokoju. Osoby chore mogą natomiast uzyskać redukcję myśli natrętnych, podwyższenie nastroju, zwiększenie motywacji, redukcję niepokoju, lęku, poprawę funkcji poznawczych (pamięci i uwagi), a nawet zwiększyć IQ (iloraz inteligencji).

Na czym polega trening EEG-Biofeedback?

Trening odbywa się poprzez interaktywną współpracę z komputerem. Dzięki temu pacjent świadomie reaguje na zadania stawiane przez terapeutę, a terapia staję się niezwykle efektywna. Aparatura rejestruje fale mózgowe. Terapeuta po ocenie zapisu uwzględniając dane z przepro-wadzonego wywiadu proponuje treningi w postaci wideogry, lub ulubionej bajki czy filmu na DVD. Podczas sesji, na głowie pacjenta umieszcza się elektrody monitorujące fale mózgowe. Osoba grająca uczy się wchodzić w stan relaksu i koncentracji wpływać na stan swojego organizmu (poprzez regulację fal mózgowych). Każda prawidłowa aktywność mózgu jest widoczna na ekranie komputera i dodatkowo potwierdzana sygnałem dźwiękowym, dzięki czemu mózg uczy się funkcjonować w prawidłowych zakresach fal mózgowych.

Co to znaczy EEG-Biofeedback?

Biofeedback oznacza biologiczne sprzężenie zwrotne. Dzięki tej metodzie pacjent (osoba trenująca) otrzymuje informacje o stanie swojego mózgu i stanie fizjologicznym i uczy się zmieniać wzorzec generowanych przez mózg fal mózgowych, tak aby mózg pracował wydajniej, a ciało osiągało, mimo stresu w jakim na codzień przebywa, stan rozluźnienia.

 Terapia eegbiofeedback 

Funkcje półkul, opis fal mózgowych

Funkcje poszczególnych obszarów mózgu

Lewa półkula – myślenie logiczne, planowanie, detale

Prawa półkula – emocje, świadomość społeczna

Kora przedczołowa – planowanie, organizacja, funkcje wykonawcze, uwaga, organizacja i kontrola impulsów. Trening przedczołowy wskazany w tikach, myślach i czynnościach natrętnych, zachowaniach impulsywnych, ADHD. Daje zadowolenie i opanowanie.

Płat czołowy – funkcje wykonawcze, pamięć operacyjna, motywacja. Trening czołowy wskazany w depresji. Energetyzuje, inicjuje ruchy, zwiększa motywację, podnosi nastrój.

Płat skroniowy– zainteresowania społeczne, rozpoznawanie słów, symboli, obiektów, wyrazu twarzy (emocji). 

Trening skroniowy wskazany w autyzmie, w celu regulacji reakcji emocjonalnych, w bólach głowy (tylna skroń), wpływa na inicjację i płynność mowy. 

Pas centralny – zawiera obszary ciemieniowe i czołowe, jest to najstarsze miejsce treningowe biofeedback. 

Trening centralny wskazany w deficytach somatosensorycznych i ruchowych, chorobie Parkinsona,  Zespole Tourett’a, zespole chronicznego zmęczenia 

Płat ciemieniowy – gramatyka, rozwiązywanie zadań, świadomość ciała, orientacja przestrzenna, koordynacja, równowaga, bliskość emocjonalna, rozumienie relacji społecznych. 

Trening ciemieniowy wskazany dla osób z autyzmem, chorobą afektywną dwubiegunową, dyskalkulią, dysleksją, ADHD. Daje fizyczny relaks uspokojenie, prowadzi do lepszego rozumienia zachowań społecznych i empatii. 

Płat potyliczny – przestrzenna orientacja, opracowanie informacji wizualnych. 

Trening potyliczny uspokaja, wycisza, wskazany w uszkodzeniach pola wzrokowego po urazach mózgu, w podwójnym widzeniu, ograniczonym polu widzenia

Trening orbito - czołowy – uspokojenie

Wskazany w fobiach 

Fale mózgowe 

    Fale wolne (delta, theta)

▪ Pasmo delta (0,5Hz-3Hz)

• Fala delta jest najwolniejsza ze wszystkich fal mózgowych. U niemowląt są to fale dominujące. Podczas snu pojawiają się u osób w każdym wieku. Najczęściej kojarzona z głębokim snem. W stanie Delta następuje regeneracja sił fizycznych.

• Fale delta są też obrazem patologicznym, charakteryzującym uszkodzenia mózgu (np. guzy, urazy mózgu). 

• Pojawiają się również przy intensywnym wysiłku umysłowym. 

• Subiektywne stany emocjonalne: głęboki sen bez snów, ekstaza, nieświadomość. 

▪ Pasmo theta (4Hz-8Hz)

• W Biofeedback, kojarzona z najgłębszym poziomem medytacji.

• Theta jest też identyfikowana jako brama do nauki i pamięci. Medytacje Theta zwiększają kreatywność, procesy uczenia się.  

• Na ogół nadmiar fal Theta (płaty czołowe) powoduje dekoncentrację i problemy w skupieniu uwagi (ADD, ADHD). Charakterystyczne dla depresji, zamkniętych uszkodzeń głowy oraz padaczki.

• Patologiczny nadmiar thety obrazuje śpiączkę (coma) typu theta.

• Skutki treningu: Hamowana (redukowana), może polepszać koncentrację, zdolność ogniskowania uwagi.

"W biografiach wielu wynalazców i odkrywców można spotkać się z relacjami, zgodnie z którymi ich wielkie odkrycia przyśniły im się w "półśnie", który wystąpił w kilka minut po popadnięciu w drzemkę. Do najbardziej znanych należy tu opis Kekule - odkrywcy pierścieniowej struktury cząsteczki benzenu, który twierdził, że rozmyślając nad jej formą popadł w półsen, w którym ujrzał, jak cząsteczki węgla przekształciły się w węże, z których jeden połknął swój ogon. Kekule zbudził się przekonany, że cząsteczka benzenu ma kształt pierścienia.  źródło: www.psychlab.pl 

Fale alfa:

▪ Pasmo Alfa (8Hz-12Hz)

Miejsce głębokiego odpoczynku, ale niedostateczne dla medytacji. W stanie alfa, zaczynamy uzyskiwać dostęp do bogactwa kreatywności, zlokalizowanego w głębszych stanach świadomości. W alfie znajdujemy się zawsze tuż przed zaśnięciem, jak i zaraz po przebudzeniu. Jest to czas, kiedy mamy dostęp do naszych obu półkul mózgowych. Przy danych częstotliwościach wyciszamy się i relaksujemy. Alfa oznacza spokój, pozytywne myślenie, inspirację, twórczość, odpoczynek.

Nadmierna alfa może powodować zaburzenia koncentracji, co pogarsza wyniki w nauce.

Prawidłowo duże amplitudy alfa znajdują się w potylicy przy zamkniętych oczach.

• niska alfa: 8 - 10 Hz: wewnętrzna świadomość samointegracji umysł/ciało, równowaga 

• wysoka alfa: 11 - 12 Hz (11-13Hz) : stan wysokiej świadomości otoczenia, w sporcie związany z szybkimi odruchami i bezbłędnymi reakcjami, kojarzony z optymalną sprawnością, stanem, w którym wszystkie działania i decyzje podejmowane są łatwo i bez wysiłku. Wzmacnianie aktywności 11-13Hz jest głównym celem w treningach neurofeedbacku prowadzącym do uzyskania optymalnej sprawności.

Skutki treningu: wytworzenie relaksu i odpoczynku, redukcja stresu.

"Wyniki badań sugerują, że stan alfa jest stanem umysłu, w którym człowiek ma dostęp do obydwu półkul mózgowych, w związku z czym myślenie odbywa się za pomocą zarówno prawej, jak i lewej półkuli. Tworzy to specyficznie zrównoważony sposób myślenia, który w znaczny sposób zwiększa nasze możliwości rozumienia, zdolności twórcze i możliwości rozwiązywania problemów."  

 (Prof. Robert Ornstein "The Psychology of Consciousness")

Fale Beta: 

▪ SMR (12Hz-15Hz) - rytm sensomotoryczny

Trening SMR jest bardzo pomocny w ćwiczeniu "organizacji myślenia", koncentracji i uwagi, przy jednoczesnym wyciszeniu wewnętrznym. Rytm ten jest opisywany jako "ludzkie funkcjonowanie poznawcze i stosunek do otoczenia" (prof. Lubar), co można nazwać relaksem z zewnętrzną uwagą. SMR jest odpowiedzialny za przetwarzanie informacji sensorycznych, odbieranych za pomocą naszych zmysłów.

Niskie SMR może odzwierciedlać " ADD ", brak zogniskowanej uwagi; 

Wysokie SMR - oznacza wysoce czujną uwagę, "fizyczną ciszę". 

SMR jest hamowany przez ruch, unieruchomienie ciała może zwiększać SMR

Skutki treningu: wzrost SMR polepsza koncentrację uwagi, zwiększa odporność na stres fizyczny i psychiczny. Pomocny w porządkowaniu deficytów uwagi.

▪ Beta 1 (15Hz-19Hz)

Przebudzony, czujny, skupiony - wyostrzona koncentracja. Zadania wykonywane są szybko, łatwo, z pełną uwagą. W stanie Beta, neurony pracują szybko, osiągane są szczytowe zadania. Nowe pomysły i rozwiązania problemów rodzą się błyskawicznie. Im większa częstotliwość fal, tym większe pobudzenie twórczego i abstrakcyjnego myślenia. To dzięki Becie jesteśmy aktywni i poprawiamy swoje umiejętności koncentracji i panowania nad emocjami. Czytając ten tekst znajdujesz się w stanie Beta. Brak Bety powoduje otępienie intelektualne i emocjonalne.

Trening Beta jest jednym z najczęściej używanych protokołów w eegbiofeedback dla ADHD/ADD, pomaga przygotować się do egzaminu, uprawiać sport, umożliwia prezentację, analizę i organizowanie informacji oraz każdy rodzaj aktywności, w której osiągnięcie sukcesu jest uzależnione od szybkości myślenia i wysokiego poziomu koncentracji. 

Skutki treningu: może usprawniać pamięć, koncentrację, zwiększać inteligencję (wzrost IQ)

▪ Fala Beta2 (20Hz-32Hz)

Fala Beta 2, inaczej pasmo wysokiej Bety, jest falą stresogenną, która towarzyszy nam w trakcie intensywnej pracy umysłowej i powoduje uczucie niepokoju i lęku. Skutkiem jej nadmiernego udziału może być podwyższone ciśnienie tętnicze oraz napięcie mięśniowe i odczucie głębokiego stresu. 

Wysoka różnica między prawą i lewą skronią świadczy o obecności zaburzeń lękowych. 

Beta 2 może być hamowana podczas wszystkich treningów.